Veel traditionele feesten vinden hun oorsprong in het zoroastrisme, waar de wortels van bijvoorbeeld het Perzische lichtfeest, Yalda liggen, waarbij de zon een belangrijke rol speelt. Het is een van de oudste religies ter wereld en gaat ervan uit dat twee kosmische principes continu met elkaar in strijd zijn. Het goede en het kwade, of het licht en de duisternis.
De vieringen hebben niet zozeer te maken met religie of met de natiestaat, maar met de Perzische cultuur. Dat is hier de verbindende factor en dat is ook de reden dat het zoveel mensen aanspreekt.
In Iran start op 20 maart het grote feest Nowruz ter ere van de lente. Dit feest dat twee weken duurt, luidt tegelijkertijd het nieuwe jaar in en viert de wedergeboorte der natuur.
Men veronderstelt dat de viering Nowruz in Iran is begonnen, hoewel het ook in meerdere landen wordt gevierd zoals Afghanistan en Tadzjikistan en staat hier ook wel bekend als Iraans of Perzisch Nieuwjaar. Nowruz duurt alles bij elkaar zo’n twee weken, dateert van voor de Islam en kan worden herleid tot het zoroastrisme, een monotheïstische religie zo’n 3500 jaar geleden gesticht in Iran.
Het is een viering die in staat is alle Perzen voor even bij elkaar te brengen. Families brengen de weken voorafgaand aan Nowruz graag samen door om bijvoorbeeld hun huizen schoon te maken en eventuele kapotte meubels en verdere huisinrichting te repareren. Dit gebeuren noemt men in het Perzisch Khaneh takani (of ‘het huis opschudden”).
De laatste woensdag voor Nowruz pakt men ook de geestelijke reiniging aan, men springt dan bijvoorbeeld over vuurkorven en reciteert een variant op de volgende rijm: “Geef me je mooie rode kleur, neem mijn ziekelijke bleekheid”. We zouden het kunnen zien als een zuiveringsgebaar voorafgaand aan het nieuwe jaar.
In de laatste dagen in de aanloop naar Nowruz, bereidt men de Haft-Seen tafel voor, die gedekt is met zeven natuurlijke producten. Elk product staat symbool voor een bepaalde periode in het jaar, waarbij men hoopt dat het komende jaar deze producten ook voortbrengen zal.
De volgende zeven producten staan op de tafel:
- Appel (Sieb) dit representeert gezondheid en schoonheid.
- Groentespruiten (Sabzeh) van bijvoorbeeld linzen, die wedergeboorte voorstellen.
- (Samanoe) een zoete pudding van ontkiemd graan die de ultieme verfijning van de Perzische kookkunst representeert.
- Knoflook (Sir) oftewel medicijn.
- Azijn (Serkeh) leeftijd en geduld voorstellend.
- (Somaq) bessen die staan voor de kleur van de zonsopgang.
- (Sendzjed) de zoete vrucht van de lotus.
Naast deze vaste producten liggen en staan er vaak nog andere voorwerpen bij zoals de Koran, een gedichtenbundel van Hafez, goudvissen in een kom, geschilderde eieren of kaarsen.
Het Perzische woord “Nowruz” kan worden vertaald als “nieuwe dag.” Na de eerste dag van Nowruz, brengt iedereen bezoeken aan de familie, te beginnen bij het oudste familielid. Het laatste ritueel van Nowruz vindt plaats op de 13e dag van het nieuwe jaar, wanneer iedereen de dag al picknickend doorbrengt samen met familie.
Shabe Yalda, of Yalda-nacht is een feestelijke avond en nacht vol vrolijkheid, die begint zodra de zon onder is gegaan op de laatste dag van de herfst (de laatste dag van Maah e Azar op de Jalali Kalender, daterend van 1079) en die doorgaat tot de zonsopgang op de eerste dag van de winter, of de eerste dag van Maah e Dey.
De oude Perzen waren afhankelijk van de landbouw voor hun levensonderhoud en moesten planten en oogsten, rekening houdend met de wisseling van de seizoenen. De ervaring had hun geleerd dat langere dagen en de warme stralen van de zon hun gewassen deed groeien en dat de oogstmaanden gepaard gingen met kortere dagen en langere nachten. Ze hadden ontdekt dat na de langste nacht van het jaar de dagen weer begonnen te lengen.
Deze nacht werd Yalda genoemd, wat wedergeboorte (van de zon) betekent en werd gevierd vanwege de overwinning van het licht op de duisternis. Vuren werden ontstoken zodra de zon onder was gegaan op de laatste dag van de herfst en deze werden brandend gehouden tot de volgende morgen de eerste stralen van de zon de volgende dag aankondigden. Gedurende de nacht kwamen families en vrienden bij elkaar, ze aten heerlijk voedsel, dronken en zongen vrolijke liederen en luisterden naar verhalen over de goede oude tijd.
Tot op deze dag blijft Yalda één van de oudste feestelijke ceremoniën, die in Iran wordt gevierd sinds de tijd van het Perzische Rijk. Volgens de traditie komen de Iraniërs bijeen in het huis van de familieoudste(n) in de Yalda-nacht, eten, drinken thee en sharbat (zoete drank, gemaakt van eigengemaakte fruitsiroop en water) en zijn vrolijk. De belangrijkste vruchten bij het Yalda-feest zijn: watermeloen, granaatappel, dadels, appels en peren, hoewel ook ander fruit, zoals sinaasappels, mandarijnen en kiwi’s voorhanden zijn in deze tijd van het jaar. In het verleden werd het zomerfruit, zoals watermeloenen, peren en appels voor bederf bewaard op speciale koude plaatsen die “anbar” genoemd werden. Tegenwoordig wordt dit fruit, vers, uit warmere streken geïmporteerd.
Volgens overlevering maakt het eten van een hendevaneh (watermeloen) in de Yalda-nacht een mens immuun voor de gevolgen van het koude winterweer, maar ook voor die van het daaropvolgende hete zomerweer. In de oude tijden werden de watermeloenen, geoogst in de zomer, begraven onder bladeren op een koele plek om ze vers te houden tot In de Yalda-nacht. In sommige delen van Iran stuurde de familie van een aanstaande bruidegom versierde watermeloenen, vergezeld van verschillende verse en gedroogde vruchten, met daarbij ook nog geschenken en juwelen, naar het huis van zijn toekomstige bruid.
Noten en gedroogd fruit worden ook genuttigd in de Yalda-nacht. De speciale maaltijden, die klaar gemaakt worden voor de nacht, verschillen van familie tot familie en hangen ook af van de verkrijgbaarheid van de ingrediënten in de verschillende streken van Iran. Er bestaat een eindeloze variëteit, we noemen er een paar: Mahi Polo, Fesenjoon, Khoresh Bademjan, Aash Reshteh, traditionele desserts zoals Fereni en Sholeh Zard kunnen voor deze nacht worden klaar gemaakt.
Gedurende deze nacht genieten de Perzen van heerlijk voedsel, zoet en sappig fruit en verrukkelijk snoep, vergezeld van hete thee. Het lezen en reciteren van betoverende gedichten van Hafez, van de grote Perzische mythologie zoals Shahnameh, Khosro va Shireen, Leili va Majnoon, maken deze overigens vrij koude winternacht tot een fijne bijeenkomst van familie en vrienden. Yalda Is een nacht vol van hoop op een goede toekomst en geluk, voor zowel jong als oud َ Er bestaat een wens in het Farsi die zoiets is als: Ik wens je een lang en gelukkig leven, zoals Shabe Yalda, zoet als een watermeloen en fruitig als een granaatappel! Shabe Yalda mobarak!
Het Mehrgan feest wordt gehouden op de dag van Mehr in de maand van Mehr. Het is volgens de oude Perzische tijdrekening het begin van de winter.
Op deze dag versloeg Fereydoon de commandant van onderdrukking en onwaarachtigheid, Zahak. Onder de wrede heerschappij van de legendarische tiran Zohak, leed het volk veel en het leefde in angst over welke verschrikkingen elke nieuwe dag zou brengen. Zohak’s wreedheid en onrecht werden zo onaanvaardbaar dat hij onder leiding van de smid Kaveh en de legendarische held Faridoon werd onttroond. Faridoon werd in Zohak’s plaats koning. Faridoon verordende dat er ter ere van Zohak’s onttroning een groot festival kwam. Dit festival staat bekend als Mehrgan.
Na Nowruz is Mehrgan het belangrijkste feest. Het wordt in de herfst vanwege van de oogst gevierd, en ook ter ere van de god Mithra of Mehr.
De geboorte van het licht wordt in verband gebracht met de oude Iraanse god Mithra of Mehr, god van de zon, en daarnaast van de god van rechtvaardigheid, gelofte en strijd. Toen het Zoroastrisme zijn intrede deed in het Perzische Achaemeniedenrijk in de vijfde eeuw voor Christus bleef de aanbidding van Mithra voortbestaan. Aan deze god werd zelfs een speciaal feest gewijd, genaamd Mehrgan (‘het feest voor Mithra’), dat gevierd wordt wanneer de herfst begint.
Dit feest is de tegenhanger van Nowruz, het Perzische Nieuwjaar op de eerste dag van de lente. Net als het Yalda-feest markeren ook deze feesten een seizoensovergang. Mehrgan en Nowruz vallen samen met respectievelijk de herfst- en de lente-equinox, wanneer de zon loodrecht boven de evenaar staat. Beide feesten werden na de komst van de islam in ere gehouden, maar verloren in de islamitische periode tot op zekere hoogte hun religieuze betekenis.
De god Mithra was een tijdlang ook van groot belang in het Romeinse Rijk: vooral vanaf de eerste eeuw na Christus maakte het Mithraisme zijn opmars in de antieke wereld. Het altaar voor Mithra onder de San Clemente kerk in Rome getuigt daar nog van. Dat het Kerstfeest rond dezelfde tijd als Yalda valt, is niet toevallig. De geboortedatum van Jezus is in de vierde eeuw vastgesteld, ongetwijfeld als nieuw alternatief en tegenwicht voor de viering van de jaarlijkse terugkeer van Mithras, zoals deze god genoemd werd door de Romeinen.
Het Esfandegan feest valt op de dag van Sepandarmazd in de maand Esfand. De belangrijkste reden om de naam van Esfand in de Perzische kalender voor de laatste maand van de winter te kiezen, is dat het de wedergeboorte van de aarde en de terugkeer van de vruchtbaarheid aanduidt. Om dezelfde reden is de vijfde dag van deze maand “Vrouwendag”. Deze dag is bedoeld om vrouwen te verheerlijken. Daarbij hielden mannen speciale ceremonies om de status en rol van vrouwen in familie en maatschappij te waarderen. Vrouwen kregen geschenken. Helaas is er weinig bekend over de details van deze ceremonie, maar hoogstwaarschijnlijk was het de oudste viering van Vrouwendag in de wereldgeschiedenis.
Sepandarmazd is representatief voor heilige en reine liefde, die wordt toegeschreven aan vrouwen. Zoroasters vragen haar om een rechtvaardig leven, om de vruchtbaarheid van land, weiden en dieren, en om de heerschappij van een eerlijke gouverneur.
Op deze Moederdag — die valt op de 5e dag van de maand Esfand — worden speciale ceremonies gehouden ter ere van de opoffering, nederigheid en vriendelijkheid van moeders.
Cheleh
De Cheleh viering valt op de langste nacht van het jaar, in de maand Azar, dus op de winter zonnewende. Het is een tijd waarin vrienden en familie tot ver na middernacht samenkomen om te eten, drinken en poëzie te lezen (vooral Hafez). Fruit, noten, en vooral granaatappels en watermeloenen. De rode kleur van deze vruchten symboliseert de karmozijnrode tinten van de dageraad en gloed van het leven. Mensen vieren Cheleh met het doel het daglicht vanaf de volgende dag te laten lengen. De zon wordt verondersteld die nacht te worden geboren.
Sadeh
De Sadeh viering, is een herinnering aan de ontdekking van vuur, zoals verteld door Shahnameh. Shahnameh of het Boek der Koningen is het epos van het oude Perzische rijk. Dit literaire meesterwerk van de Perzische dichter Ferdausi is tussen 977 en 1010 ontstaan. Het omvat ongeveer 50.000 “distichs” of coupletten (tweeregelige verzen). Het is ’s werelds langste epos afkomstig van één dichter. Het epos vertelt vooral het mythische en tot op zekere hoogte het historische verleden van het Perzische rijk vanaf de schepping van de wereld tot de Arabische verovering van Iran in de 7e eeuw.
Op de avond van Bahman 10e (30 januari), wordt tijdens een speciale ceremonie een vuur gemaakt.
Dit staat symbool om de duisternis van de nacht in licht te veranderen en om de historische ontdekking van vuur te waarderen.
Tirgan
De Tirgan viering wordt toegeschreven aan Arash, de boogschutter, die de grenzen van het Perzische rijk bepaalde. Er zijn verschillende legendes over de oorsprong. Een legende beschrijft hoe Perzië en Turan, twee al lang bestaande vijanden, besloten om vrede te sluiten door de grenzen tussen de twee rijken vast te stellen. Arash, de beste boogschutter in het Iraanse leger, werd gekozen om de berg Damavand te beklimmen om een pijl te schieten, waarbij de landingsplaats de grens bepaalt. De pijl vloog van zonsopgang tot het midden van de middag, waardoor de grenzen van het Perzische rijk boven alle verwachtingen uitkwamen. Wat resulteerde was de opname van vele verschillende culturen op het hele grondgebied van het Perzische rijk. Tirgan werd een viering van die diversiteit.
De jaarlijkse viering — op Tir 13 (2-4 juli) — gaat gepaard met spetterend water, dansen, het reciteren van poëzie en met traditionele gerechten.