door Faith Karimi, CNN
Mandela hoogtepunten:

  • Nelson Mandela werd het morele kompas in een land dat zich herstelde van de littekens van de apartheid
  • Door periodes van ziekte verdween het anti-apartheid icoon de laatste jaren uit de schijnwerpers
  • Mandela bracht 27 jaar in de gevangenis door, waarvan 18 op Robbeneiland

(CNN) – vrijheidsstrijder, gevangene, moreel kompas en Zuid-Afrikaans symbool voor de strijd tegen raciale onderdrukking.
Dat was Nelson Mandela, die na 27 jaar uit de gevangenis gekomen was om na decennia van apartheid zijn land te leiden.
Hij stierf donderdagavond op de leeftijd van 95 jaar.
Zijn boodschap van verzoening, geen wraak, inspireerde de wereld nadat hij had onderhandeld om op vreedzame wijze een eind te maken aan de segregatie en aandrong op vergeving voor de blanke regering die hem gevangen zette.
“Toen ik de deur uitliep naar het hek, mijn vrijheid tegemoet, wist ik dat als ik mijn bitterheid en haat niet achter me zou laten, ik nog steeds gevangen zou zijn,” zei Mandela toen hij in 1990 vrij kwam.
De voormalige president Mandela kampte de afgelopen jaren met gezondheidsproblemen, o.a. een steeds terugkerende longinfectie die leidde tot tal van ziekenhuisopnames.
Ondanks zijn zeldzame publieke optredens behield hij een speciale plaats in het bewustzijn van zijn land en van de wereld.
“Onze natie heeft zijn grootste zoon verloren. Onze mensen hebben een vader verloren”, aldus de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma. “Hetgeen Nelson Mandela groot maakte was hetzelfde wat hem menselijk maakte. We zagen in hem wat we zoeken in onszelf. ”
Zijn Amerikaanse collega, Barack Obama, liet hetzelfde gevoel weerlinken.
“We hebben een van de meest invloedrijke, moedige en intens goede mensen verloren waarmee eenieder van ons dit tijdperk op deze aarde ooit zal delen,” zei Obama. ” Hij behoort niet meer tot ons – hij behoort tot de eeuwigheid.”

Een held voor zwart en blank
Mandela werd het geweten van de natie toen deze genas van de littekens van de apartheid.

Zijn verzet tegen de overheersing van de blanke minderheid en zijn lange opsluiting in de strijd tegen segregatie richtte de aandacht van de wereld op apartheid, de gelegaliseerde rassenscheiding die tot 1994 door de Zuid-Afrikaanse regering werd afgedwongen.
Zijn leven was dat van een complex man. Hij veranderde van militante vrijheidsstrijder tot gevangene, tot iemand die mensen verenigde, tot een wijze staatsman.
Jaren nadat hij zich in 1999 terugtrok als president wordt Mandela nog steeds beschouwd als het ideale staatshoofd. Hij werd een maatstaf voor de Afrikaanse leiders, die ten opzichte van hem tekortschoten.
Warm, slungelig en charismatisch in zijn zijden dashikis in aardetinten, was hij de eerste om zijn tekortkomingen te erkennen, wat hem in een cultuur waarin leiders dat zelden doen nog meer geliefd maakte.
Zijn stalen blik ontwapende tegenstanders, net als zijn flitsende glimlach.
De voormalige Zuid-Afrikaanse president F.W. de Klerk, die samen met Mandela in 1993 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg wegens de overgang van de natie vanuit een systeem van rassenscheiding, beschreef hun eerste ontmoeting.
“Ik had vooraf natuurlijk alles gelezen wat ik over hem kon lezen. Ik was goed geïnformeerd,” vertelde hij.
“Ik was echter geïmponeerd door zijn lengte, door zijn kaarsrechte gestalte, en ik realiseerde me dat dit een zeer bijzondere man was. Hij had een aura om zich heen. Hij is werkelijk een zeer waardig en een bewonderenswaardig persoon.”
Voor veel Zuid-Afrikanen  was hij gewoon Madiba, zijn traditionele stamnaam. Anderen noemden hem liefkozend Tata, het woord voor vader in zijn Xhosa stam.

Een natie in spanning
Mandela’s laatste optreden in het openbaar was tijdens het WK 2010 in Zuid-Afrika. Zijn afwezigheid uit de schijnwerpers en zijn frequente ziekenhuisopnames brachten het land in spanning, elke keer dat hij ziek werd moest Zuma de bevolking geruststellen.
“Mandela is verweven met het land en de wereld”, aldus Ayo Johnson, directeur van Viewpoint  Africa, dat het continent promoot.
Toen hij er was vertrouwden de Zuid-Afrikanen erop dat hun leiders de idealen van de natie na zouden leven, aldus Johnson.
“Hij was een vaderfiguur, een wijze staatsman en een wereldomvattende ambassadeur”, zegt Johnson. “Hij was de garantie, bijna een verzekeringspolis, dat de jonge democratie van Zuid-Afrika en haar leiders het belang van de natie zouden nastreven.”
Over Mandela’s karakter staan veel anekdotes in de vele autobiografieën over hem.
Een onwrikbare koppigheid. Een snelle, gemakkelijke glimlach. Een nog snellere frons als hij aangeklampt werd voor een discussie waaraan hij niet mee wilde doen.

Oorlog afgewend
Ondanks het aanhoudende politieke geweld vóór de verkiezingen hem in 1994 aan het bewind brachten, kon in Zuid-Afrika tijdens de overgang van apartheid naar een democratie met een meerpartijenstelsel een volslagen burgeroorlog vermeden worden. De vrede was grotendeels te danken aan het leiderschap en de visie van Mandela en De Klerk.
“De wereld verwachtte zelfvernietiging door een bloedige raciale burgeroorlog,” zei Mandela in 2004  tijdens de viering van een decennium democratie in Zuid-Afrika.
“Niet alleen hebben we zo’n raciale brandhaard weten te voorkomen, we creëerden samen een van de meest voorbeeldige en progressieve non-raciale en anti-seksistische democratische systemen van de hedendaagse wereld.”
Mandela vertegenwoordigde een nieuw soort van Afrikaanse bevrijdingsleiders, waarbij hij de traditie doorbrak van anderen van zijn tijd, zoals Robert Mugabe, door maar een termijn aan te blijven.
In het buurland Zimbabwe was Mugabe sinds 1987 president. Veel Afrikaanse leiders bleven te lang in functie, soms decennialang, Mandela week hiervan af.
Maar hij was niet altijd populair in de hoofdsteden van de wereld.
Tot 2008 hadden de Verenigde Staten hem en andere leden van het Afrikaans Nationaal Congres op hun terreurlijst geplaatst wegens hun militante strijd tegen het apartheidsregime.

Bescheiden begin
De reis van Rolihlahla Mandela begon in het kleine dorpje Mvezo, in de heuvels van de Oost-Kaap, waar hij op 18 juli 1918 werd geboren. Zijn leraar later noemde hem Nelson omdat het de gewoonte was om alle schoolkinderen christelijke namen te geven.
Zijn vader stierf toen hij 9 was, en het lokale stamhoofd nam hem op en heeft hem opgeleid.
Mandela ging naar school in het landelijke Qunu, waar hij zich terugtrok voordat hij naar Johannesburg terugkeerde om dichter bij medische voorzieningen te zijn.
Hij zat korte tijd op de Hogeschool van Fort Hare, maar werd daar weggestuurd wegens deelname aan een protestactie met Oliver Tambo, met wie hij later het eerste zwarte advocatenkantoor van het land runde.
In de jaren daarna heeft hij via schriftelijke cursussen een bachelor ’s degree gehaald en studeerde rechten aan de Universiteit van Witwatersrand in Johannesburg. Hij verliet die in 1948 zonder af te studeren.
Vier jaar voordat hij de universiteit verliet, zat hij bij de jongerenafdeling van het Afrikaans Nationaal Congres, in de hoop deze organisatie in een meer radicale beweging te veranderen. Hij was ontevreden over het ANC en haar politiek van de oude garde.
En zo begon Mandela’s burgerlijke ongehoorzaamheid  en levenslange toewijding aan het breken van de ketenen van segregatie in Zuid-Afrika.

Escalerende problemen
In 1956 werden Mandela en tientallen andere politieke activisten beschuldigd van hoogverraad wegens activiteiten tegen de regering. Zijn proces duurde vijf jaar, maar hij werd uiteindelijk vrijgesproken.
Intussen werd de strijd voor gelijkheid steeds bloediger.
Vier jaar na zijn beschuldiging van hoogverraad schoot de politie 69 ongewapende zwarte demonstranten neer in township Sharpeville toen ze buiten een station demonstreerden. De Sharpeville Massacre werd wereldwijd veroordeeld en spoorde Mandela aan om zich militanter op te stellen in de strijd tegen de apartheid.
Na het bloedbad verbood de Zuid-Afrikaanse regering het ANC, en een boze Mandela ging ondergronds om een nieuwe militaire vleugel van de organisatie vormen.
“Er zijn veel mensen die het gevoel hebben dat het voor ons nutteloos en zinloos is om te blijven praten over vrede en geweldloosheid tegen een regering waarvan het antwoord slechts woeste aanvallen zijn op ongewapende en weerloze mensen,” zei Mandela tijdens zijn onderduikperiode.
In die periode verliet hij Zuid-Afrika en reisde in het geheim onder een valse naam. De pers gaf hem de bijnaam “de Zwarte Pimpernel” wegens zijn tactiek om de politie te ontduiken.

Militant verzet
Het Afrikaans Nationaal Congres deed een oproep tot krachtiger actie tegen het apartheidsregime, en Mandela hielp met het oprichten van een gewapende tak om de symbolen van de overheid, zoals postkantoren en overheidsgebouwen, aan te vallen.
De gewapende strijd is een afweermechanisme tegen staatsgeweld, zei hij.
“Mijn volk, Afrikanen, wendt zich tot opzettelijk geweld tegen de overheid om hen, in de enige taal die deze regering – gezien zijn eigen gedrag – begrijpt, te overtuigen” zei Mandela op dat moment.
“Als de overheid geen tekenen toont van gezond verstand zal het geschil tussen de regering en mijn volk uiteindelijk door geweld geregeld moeten worden.”
De campagne van geweld tegen de staat heeft geleid tot burgerslachtoffers.

Lange gevangenisstraf
In 1962 kreeg Mandela in het geheim militaire training in Marokko en Ethiopië. Toen hij later dat jaar naar huis terugkeerde, werd hij gearresteerd en beschuldigd van illegaal vertrek uit het land en het aanzetten tot staking.
Mandela vertegenwoordigde zichzelf tijdens het proces en zat korte tijd gevangen voordat hij opnieuw voor de rechtbank moest verschijnen. In 1964, na het beroemde Rivonia proces, werd hij veroordeeld tot levenslang wegens sabotage en samenzwering om de regering omver te werpen.
Tijdens het proces koos hij ervoor om in plaats van een getuigenis af te leggen, een toespraak van meer dan vier uur te houden die eindigde met een provocerende verklaring.
“Ik heb gevochten tegen blanke overheersing, en ik heb gevochten tegen zwarte overheersing,” zei hij. “Ik heb het ideaal gekoesterd van een democratische en vrije samenleving, waarin alle personen in harmonie en met gelijke kansen samenleven. Voor dat ideaal leef ik en ik hoop het te bereiken. Maar als het moet ben ik bereid te sterven voor dat ideaal.”
Zijn volgende stop was de gevangenis op Robbeneiland, waar hij 18 van zijn 27 jaar detentie heeft doorgebracht. Hij beschreef zijn eerste tijd daar als hard.
“Er was veel fysieke mishandeling, en veel van mijn collega’s ondergingen die vernedering,” zei hij.
Een van die collega’s was de 57-jarige Khehla Shubane, die op Robbeneiland zat tijdens Mandela’s laatste jaren daar. Hoewel ze in verschillende delen van de gevangenis verbleven noemde hij  Mandela iemand die overal bovenuit torende.
“Hij eiste betere rechten voor ons allemaal in de gevangenis. Het recht om meer brieven te krijgen, om kranten te krijgen, naar de radio te luisteren, beter voedsel, recht om te studeren”, aldus Shubane. ” Het klinkt misschien niet als veel voor de buitenwereld, maar als je in de gevangenis zit is dat alles wat je hebt.”
En Mandela’s kaki gevangenisbroeken, zei hij, waren altijd fris en gestreken.
“De meesten van die gasten waren lui, we hingen onze kleren te drogen en droegen ze met kreukels en al. We zaten in een gevangenis, het kon ons niet schelen. Maar Mandela zag er altijd verzorgd uit, elke keer als ik hem zag.”
Na 18 jaar werd hij overgeplaatst naar andere gevangenissen, waar de omstandigheden beter waren, totdat hij in 1990 werd vrijgelaten.
Maanden voor zijn vrijlating behaalde hij bij verstek een bachelor in de rechten aan de Universiteit van Zuid-Afrika.

Oproepen voor vrijlating
Zijn vrijheid volgde na jarenlange internationale protesten onder leiding van Winnie Mandela, de maatschappelijk werkster met wie hij in 1958 trouwde, drie maanden na de scheiding van zijn eerste vrouw.
Mandela mocht geen kranten lezen, maar zijn vrouw verschafte hem een link naar de buitenwereld.
Ze vertelde hem over het groeiende aantal oproepen voor zijn vrijlating en hield hem op de hoogte over de strijd tegen apartheid.
Door de wereldwijde druk om Mandela vrij te laten, alsmede door de politieke, economische en sportieve sancties, raakte de blanke minderheidsregering geïsoleerd.
In 1988 werd Mandela – hij was toen 70 – met tuberculose in het ziekenhuis opgenomen, aan de gevolgen van die ziekte bleef hij lijden tot de dag dat hij stierf. Hij herstelde en ging naar een minimum security gevangenisboerderij, waar hij zijn eigen verblijf kreeg en meer bezoek kon ontvangen.
Onder hen, dat was nog nooit vertoond, was de Zuid-Afrikaanse president P.W. Botha.
Verandering zat in de lucht.
Toen Botha ’s opvolger De Klerk de regering overnam, beloofde hij te onderhandelen om een eind te maken aan de apartheid.

Eindelijk vrij
Op 11 februari 1990 liep Mandela onder een daverend applaus de gevangenis uit, zijn gebalde rechtervuist boven zijn hoofd.
Nog net zo rechtop en trots, zei hij altijd, als de dag dat hij bijna drie decennia eerder de gevangenis binnentrad.
Hij verzekerde de ANC aanhang dat zijn vrijlating geen deel uitmaakte van een deal met de regering en vertelde de blanken dat hij van plan was aan verzoening te werken.
Vier jaar na zijn vrijlating, na de eerste multiraciale verkiezingen in Zuid-Afrika, werd hij de eerste zwarte president van de natie.
“De dag dat hij als president werd ingewijd, stonden we op de terrassen van de Union Building,” herinnerde De Klerk zich een jaar later. “Hij nam mijn hand en hield hem omhoog. Hij sloeg zijn arm om me heen, en we lieten een eensgezindheid zien die weerklonk door Zuid-Afrika en de wereld.”

Gebroken huwelijk, daarna liefde
Zijn verbintenis met Winnie Mandela had echter niet zo’n happy end. Ze scheidden officieel in 1996.
Het vurige liefdesverhaal van die twee liep uit de rails door zijn ambitie om de apartheid beëindigen. Tijdens zijn tijd in de gevangenis schreef Mandela zijn vrouw lange brieven, waarin hij hij zich zelf beschuldigde dat hij zijn politieke activisme liet voorgaan boven zijn familie. Vóór de scheiding was Winnie Mandela betrokken bij geweld, waaronder een veroordeling voor medeplichtigheid aan de dood van een township tieneractivist.
Mandela vond twee jaar na de scheiding opnieuw de liefde.
Op zijn 80ste verjaardag trouwde hij met Graca Machel, de weduwe van de voormalige president van Mozambique, Samora Machel.
Slechts drie van Mandela’s kinderen zijn nog in leven. Hij had 18 kleinkinderen en 12 achterkleinkinderen.

Rugby symboliek
Zuid-Afrika’s strijd voor verzoening werd belichaamd door de Rugby World Cup Finale van 1995 in Johannesburg, toen het zwaar favoriete Nieuw-Zeeland speelde.
Als de dominante sport van blanke Afrikaners werd rugby verguisd door de zwarten in Zuid-Afrika. Ze juichten vaak voor de rivalen die tegen hun nationale team speelden.
Mandela’s behendige gebruik van de nationale ploeg om Zuid-Afrika te helen is te zien in de film “Invictus” uit 2009 van regisseur Clint Eastwood, met Morgan Freeman als Mandela en Matt Damon als Francois Pienaar, de blanke Zuid-Afrikaanse aanvoerder van het rugbyteam.
Voor de echte wedstrijd begon liep Mandela het veld op in een groen-gouden Zuid-Afrikaanse trui met het nummer van Pienaar  op de rug.
“Ik zal nooit het kippenvel op mijn armen vergeten toen hij voor de wedstrijd begon het veld opliep,” aldus Rory Steyn, zijn lijfwacht tijdens het grootste deel van zijn presidentschap.
“Die menigte, die vrijwel uitsluitend blank was… begon zijn naam te scanderen. Die ene daad, het aantrekken van een trui met nr. 6, deed meer voor het nieuwe Zuid-Afrika van blanke Zuid-Afrikanen en Afrikaners dan wat dan ook.”

Een belofte gehouden
In 1999 streefde Mandela niet naar een tweede termijn als president, hij hield zijn belofte om maar één termijn uit te dienen. Thabo Mbeki volgde hem in juni van hetzelfde jaar op.
Toen hij geen president meer was trok hij zich terug uit de actieve politiek, maar bleef in het openbaar opkomen voor zaken zoals mensenrechten, wereldvrede en de strijd tegen aids.
Die beslissing kwam voort uit een tragedie: zijn enige overlevende zoon, Makgatho Mandela, stierf in 2005 op 55-jarige leeftijd aan aids. Een andere zoon, Madiba Thembekile, werd in 1969 gedood bij een auto-ongeluk.
Mandela’s 90ste verjaardagsfeest in het Londense Hyde Park werd gewijd aan HIV bewustwording en preventie, en was getiteld 46664, zijn gevangenisnummer op Robbeneiland.

Een weerklinkende stem
Mandela bleef de stem voor ontwikkelingslanden.
Hij bekritiseerde de Amerikaanse president George W. Bush voor het uitroepen van de oorlog tegen Irak in 2003 en beschuldigde de Verenigde Staten van “de wereld te willen dompelen in een Holocaust.”
En als hij werd geprezen als de kracht achter het beëindigen van apartheid, maakte hij duidelijk dat hij slechts een van de velen was die meehielpen om van Zuid-Afrika een democratie te maken.
In 2004, een paar weken voordat hij 86 werd, kondigde hij aan afscheid te nemen van het openbare leven om meer tijd door te brengen met zijn dierbaren.
“Bel mij niet, ik bel jou wel,” zei hij toen hij zijn hectische bestaan vaarwel zei

‘Als een jongen van 15’
Maar er werd een grote traktatie in petto gehouden voor de fanatieke sportliefhebber.
Toen Zuid-Afrika werd onderscheiden met de WK voetbal 2010, zei Mandela dat hij zich voelde “als een jongen van 15.”
In juli van dat jaar straalde Mandela en zwaaide naar de fans tijdens de finale van het toernooi in Soccer City in Johannesburg. Het was zijn laatste publieke optreden.
“Ik wil graag herinnerd worden niet als een uniek of bijzonder iemand, maar als onderdeel van een geweldig team in dit land dat vele jaren, decennia en zelfs eeuwen heeft geworsteld,” zei hij. “De grootste glorie van het leven ligt niet in nooit vallen, maar in elke keer als je valt weer opstaan.”
Nu hij weg is het aan de Zuid-Afrikanen om zijn beloften en idealen te verwezenlijken.