Ad Melkert, voormalig speciaal vertegenwoordiger van de VN secretaris-generaal voor Irak, roept de internationale gemeenschap op om de Iraanse asielzoekers in Irak te helpen en te beschermen: het is van cruciaal belang voor de internationale gemeenschap om in te grijpen bij het verdedigen van de mensenrechten, ongeacht politieke belangen of vooringenomenheid.

Ad Melkert (foto), voormalig hoofd van de hulpmissie van de Verenigde Naties voor Irak (UNAMI) en speciale vertegenwoordiger van de secretaris-generaal van de VN, heeft een dringend beroep gedaan op de internationale gemeenschap om oplossingen te zoeken voor de Iraanse asielzoekers, die momenteel in kamp Camp Liberty in de buurt van Bagdad in levensgevaar zijn,zodat ze in vrijheid en veiligheid kunnen leven.

De Nederlandse diplomaat Ad Melkert was van juli 2009 tot september 2011 hoofd van de hulpmissie van de Verenigde Naties voor Irak, waarbij hij zich bezighield met het lot van de Iraanse asielzoekers, die in die tijd nog in de nederzetting Ashraf woonden, ten noorden van Bagdad. In januari 2015 heeft hij een rapport ingediend met aanbevelingen om de humanitaire crisis in Camp Liberty te beëindigen.

In dit kamp worden zo’n 3.000 Iraanse politieke vluchtelingen vastgehouden. Als fervente tegenstanders van extremisme en fanatisme lopen ze het risico te worden aangevallen door extremistische terroristische groeperingen die in Irak opereren in opdracht van het regime in Teheran. Tegelijkertijd zijn de Iraanse ballingen in Camp Liberty het slachtoffer van ernstige repressie en uitputtende mensenrechtenschendingen. De repressie van de vluchtelingen omvat  een onmenselijke medische blokkade.

In het rapport van de Irak-deskundige Ad Melkert staat onder meer:

Eind 2014 is de politieke situatie in de regio dramatisch veranderd door de inval van extremisten van de “Islamitische Staat”(ISIS) in grote delen van Irak en Syrië. Parallel daaraan hebben de Irakese parlementsverkiezingen en de daaropvolgende verandering van premier, president en parlementsvoorzitter potentiële openingen voor nieuw initiatief gecreëerd. Beide factoren zijn relevant voor de toekomst van de Iraanse asielzoekers in Camp Liberty. 

Enerzijds is er grote zorg voor een massaslachting in het kamp wanneer ISIS de kans zou krijgen nog dichter bij Bagdad te komen; of door Sjiitische milities die openlijk hebben verklaard trouw te zijn aan Iran en die door de Iraanse Revolutionaire Garde worden

aangestuurd. Anderzijds zou de hernieuwde nationale dialoog en samenwerking na de gepolariseerde jaren onder premier Maliki ruimte voor humanitair initiatief en constructieve internationale samenwerking moeten creëren.

Het mogelijk maken van medische zorg

In het verleden zijn de Iraakse regering en UNAMI er steeds op gewezen dat patiënten medische behandeling buiten het kamp, vergezeld van vertrouwde en betrouwbare tolken, moeten kunnen krijgen. Het lijdt geen twijfel dat we hierbij een mentaliteitspatroon zien, van gebrek aan interesse tot doelbewuste provocatie. Hoe langer dit duurt, hoe meer schade de bewoners hiervan ondervinden. Dit probleem kan gemakkelijk worden opgelost. De internationale gemeenschap, inclusief de VN, moet de beperkingen voor de bewoners tot vrije en ongehinderde toegang tot essentiële medische zorg niet accepteren.

Asielzoekers beschermen tegen inmenging van Iran

Bewoners hebben herhaaldelijk zorgen geuit over communicatie tussen VN vertegenwoordigers en Iraanse officials wat betreft de toekomst van het kamp en zijn bewoners. Hoewel het in het algemeen normaal is dat er uitwisseling van informatie en gezichtspunten is tussen de VN staf en lidstaat Iran, is het heel belangrijk dat er een streep getrokken wordt waar het gaat over het lot van de bewoners, gezien de 35 jaren van compromisloze vervolging door Teheran en ook met de recente algemene toename van executies in Iran in gedachten. Verder is het onder het internationaal vluchtelingenrecht absoluut verboden om informatie van asielzoekers te geven aan het land van origine waar zij vervolging, marteling en zelfs executie te vrezen hebben. Het is cruciaal dat de VN volledig transparant is in het hooghouden van dit essentiële principe. Het is zorgwekkend dat lijsten met namen van vluchtelingen die rondgegaan zijn tussen de bewoners, de UNHCR en de regering van Irak met het oog op hervestiging buiten Irak, onlangs opgedoken zijn op websites van de Iraanse Geheime Dienst. Dit is een duidelijke schending van internationaal recht en verplichtingen door de betrokken partijen.

Onafhankelijk onderzoek naar massaslachting onder vluchtelingen

De VN moet serieus overwegen hoe ze de verantwoordelijken voor de buitengerechtelijke executies en ontvoeringen bij aanvallen tegen zowel Kamp Ashraf als Camp Liberty in de periode 2009-2013, in het bijzonder de massaslachting die op 1 september 2013 plaatsvond in Kamp Ashraf, rekenschap moeten laten afleggen. Ondanks herhaalde oproepen van UNAMI, de Hoge Commissaris voor Mensenrechten en de internationale gemeenschap tot een onafhankelijk en onpartijdig onderzoek is er door de regering van Irak tot nu toe geen geloofwaardige actie ondernomen. De Speciale Rapporteur van de VN voor buitengerechtelijke, standrechtelijke of willekeurige executies is in de positie om zo’n onderzoek ten uitvoer te leggen.

Aanbevelingen voor actie

Het is hoog tijd de impasse te doorbreken. De regeringen van Irak, de VS, de EU lidstaten en andere betrokken staten, hebben te lang naar elkaar gekeken en te weinig naar hun eigen vermogens om de humanitaire situatie van de paar duizend mensen zonder veiligheid en toekomstperspectief aan te pakken. Het gevolg is dat de rol van de VN in toenemende mate wordt gereduceerd tot die van toeschouwer in plaats van voorvechter van fundamentele mensenrechten.

De volgende spoedmaatregelen kunnen bijdragen om de impasse te doorbreken:

1.     De VS, EU lidstaten en andere leden van de VN “Western European and Others Groep (WEOG)” moeten (via UNHCR) quota voor asielverlening aanleveren en fondsen voor de hervestiging van de “Camp Liberty” bewoners ter beschikking stellen.

2.     UNAMI moet de internationale diplomatieke gemeenschap bij elkaar roepen voor steun aan een UNHCR-initiatief om de regering van Irak te laten instemmen met de status van Camp Liberty als vluchtelingenkamp onder bescherming van internationaal recht.

3.     De regering van Irak moet haar “Ashraf Commissie”  vervangen (gezien de dagelijkse zaken in en rond Camp Liberty) door een onpartijdige gemengde commissie, bestaande uit een evenwichtig samengesteld aantal vertegenwoordigers van belangrijke ministeries en internationale vertegenwoordigers, waarmee zowel de regering als de Camp Liberty bewoners instemmen. Deze commissie moet toezien op de implementatie van de Memorandum of Understanding van 25 december 2011, inclusief vrije toegang van de kampbewoners tot goederen en diensten middels aannemers. Er moet voor de bewoners ook voorzien worden in bezwaar- en klachtenprocedures. Bovendien moeten de bewoners in staat gesteld worden deel te nemen aan het reguliere kampbestuur om hun invloed in de dagelijkse gang van zaken in hun kamp te garanderen.

4.     UNAMI moet twee onpartijdige verbindingsmensen benoemen die, om en om, in het kamp zullen wonen, aan de vergaderingen van de gemengde commissie (zie vorig punt) deelnemen en die onafhankelijk van elkaar over de situatie in het kamp rapporteren – als publiekelijk beschikbare input voor de reguliere rapporten aan de VN Veiligheidsraad. Zij moeten ook mandaat krijgen om de in Ashraf aanwezige roerende en onroerende eigendommen van de bewoners te beschermen en te verkopen.

5.     De regering van Irak moet toegang tot medische dienstverlening verzekeren wanneer nodig en in de geschikte ziekenhuizen, zonder restricties, op basis van een protocol, overeengekomen met en gecontroleerd door UNAMI en de Amerikaanse ambassade, met inbegrip van de verstrekking van betrouwbare tolken.

6.     De regering van Irak moet ervoor zorgen dat Camp Liberty (dichtbij de luchthaven gelegen) zonder oponthoud op het elektriciteitsnet van de stad wordt aangesloten.

Er is nauwelijks een humanitair probleem geweest dat zo erg gepolitiseerd is geraakt als dit. Toch zijn de slachtoffers al jarenlang niet de spelers. Het is essentieel voor de internationale gemeenschap dit te begrijpen en het dus als plicht te zien in te grijpen ter verdediging van internationaal recht en mensenrechten, ongeacht politieke belangen of vooringenomenheid. Dus dit zou het moment moeten zijn voor regeringen en wetgevers om op te staan en redelijkheid en mededogen te laten prevaleren.