Door Kenneth Chang, 16 juli 2017 – Maryam Mirzakhani werd in 2014 een Fields-medaille toegekend. Tal van Iraanse kranten hebben in artikelen op de voorpagina bericht over haar overlijden, waarbij in sommige kranten een recente foto van haar zonder hoofddoek stond afgedrukt (afkomstig van Stanford University via de European Press photo Agency).

Maryam Mirzakhani, een Iraanse wiskundige die de enige vrouw was die ooit een Fields-medaille heeft gekregen, de meest prestigieuze onderscheiding op wiskundig gebied, is gestorven op zaterdag 15 juli. Ze was 40.

De oorzaak was borstkanker, aldus Stanford University, waar ze hoogleraar was. De universiteit vermeldde niet waar ze is gestorven.

‘Haar dood is een groot verlies en schok voor de wiskundige gemeenschap wereldwijd,’ zei Peter C.Sarnak,  een wiskundige van Princeton University en het Institute for Advanced Study.

De Fields-medaille wordt vaak bestempeld als de Nobelprijs voor wiskunde. Deze onderscheiding wordt echter, in tegenstelling tot de Nobelprijzen, louter toegekend aan mensen onder de 40 jaar, niet alleen om hen te belonen voor hun prestaties, maar ook om tot uiting te brengen dat er van hen in de toekomst nog grote dingen worden verwacht. Fields-medailles worden om de vier jaar uitgereikt aan maximaal vier wiskundigen.

Hoogste wiskundeprijs gaat voor het eerst naar een vrouw, 12 augustus 2014

‘Ze was volop bezig en deed fantastisch werk,’ zei dr. Sarnak. ‘Niet alleen loste ze vele problemen op, maar ontwikkelde ze daarbij ook instrumenten die nu alom gebruikt worden door mensen die actief zijn op dit gebied.’

Voor 2014 waren alle 52 winnaars van een Fields-medaille, die in 1936 werd ingesteld, mannen. In 2014 was dr. Mirzakhani een van de vier mensen die op het Internationaal Congres voor Wiskundigen in Zuid-Korea deze onderscheiding kregen. Ze was ook de enige Iraniër die ooit deze prijs heeft gekregen.

‘De ongekende voortreffelijkheid van de creatieve wetenschapper en bescheiden persoon die de naam Iran overal ter wereld in wetenschappelijke kringen deed weerklinken,’ schreef hij, ‘vormde een keerpunt en zette vrouwen en jongeren ertoe aan de toppen van trots en diverse internationale podia te gaan veroveren.’

Dr. Mirzakhani deed onderzoek naar de wisselwerking tussen dynamiek en geometrie, in bepaalde opzichten een ingewikkelde versie van biljarten met ballen die oneindig van de ene naar de andere kant kaatsen.

Het pad is soms een repeterend patroon. Een simpel voorbeeld is een bal die in een rechte hoek een band van een biljarttafel raakt. Vervolgens zal die bal voor altijd in een rechte lijn heen een weer lopen en zich nooit verplaatsen naar een ander deel van de tafel.

Maar als de bal een band in een schuine hoek raakt, is de baan complexer en zal de bal vaak het hele biljart bestrijken. ‘Je wilt de baan van de bal zien,’ legde ze uit in een video van de Simons Foundation en de Internationale Wiskundige Unie om een beeld te schetsen van de Fields-winnaars. ‘Zal de bal het hele biljart bestrijken? Kun je paden op het biljart vinden waar de bal niet komt? En interessant genoeg is dat doorgaans een open vraag.’ (video van Quanta Magazine: ‘Maryam Mirzakhani: A Tenacious Explorer of Abstract Surfaces’)

In samenwerking met Alex Eskin onderzocht dr. Mirzakhani complexer gevormde biljarttafels en bekeek ze de dynamiek van ballen die heen en weer kaatsten op alle mogelijke tafels aan de hand van bepaalde criteria.

Het was een uitdagend probleem waarmee veel vooraanstaande wiskundigen zich hadden beziggehouden, onder wie Curtis T. McMullen, haar proefschriftbegeleider op Harvard en eveneens een Fields-winnaar, die allemaal een beetje vooruitgang boekten. Het was een bijzonder stoutmoedig project voor iemand die rond 2005 aan het begin van haar carrière stond.

Amie Wilkinson, een hoogleraar wiskunde van de University of Chicago, was op een keer aanwezig bij een gesprek tussen dr. Mirzakhani en dr. Eskin. Terwijl dr. Eskin over het algemeen pessimistisch was en wees op mogelijke valkuilen die de bewijsvoering onderuit zouden halen, was dr. Mirzakhani het tegenovergestelde. ‘Ze wist niet van opgeven en ging maar door,’ zei dr. Wilkinson. ‘Voortdurend geheel optimistisch.’

Na tien jaar werk vonden ze geen bewijs voor het oorspronkelijke probleem waarmee ze waren begonnen, maar voor een iets ander probleem.

‘Wanneer deze banen zich ontrollen,’ zei dr. Wilkinson, ‘leggen ze diep verborgen eigenschappen van getallen en geometrie bloot.’

Dr. Sarnak merkte op dat dr. Mirzakhani relatief weinig papers schreef, maar dat ze niettemin een game changer was. ‘Ik ben ervan overtuigd dat ze op de lange termijn nog veel meer van deze opzienbarende papers zou hebben gepubliceerd,’ zei hij.

Behalve dat ze grote wiskundige talenten bezat, ‘was ze een persoon die diep van onderaf nadacht,’ zei hij. ‘Dat is altijd het kenmerk van iemand die een permanente bijdrage levert.

In een interview in 2014 met Quanta Magazine, dat werd gepubliceerd door de Simons Foundation, erkende dr. Mirzakhani, die zich omschreef als een ‘trage’ wiskundige, dat ze de neiging had het moeilijkere pad te kiezen. ‘Je moet laag hangend fruit negeren, wat niet altijd gemakkelijk is. Ik weet niet of het de beste aanpak is, want eigenlijk maak je het jezelf alleen maar lastig.’

Maryam Mirzakhani werd op 3 mei 1977 geboren in Teheran. Als kind las ze zo veel ze kon en wilde ze schrijfster worden. Iran was destijds in oorlog met Irak, maar aan die oorlog kwam een eind toen ze naar de basisschool ging.

‘Ik denk dat ik behoor tot een generatie die geluk heeft gehad,’ zei ze in de Fields-video, ‘omdat ik een tiener was toen de situatie stabieler werd.’

Op de middelbare school maakte ze deel uit van het Iraanse team op de Internationale Wiskunde Olympiade. Op de olympiade van 1994 won ze een gouden medaille, en het jaar daarop won ze opnieuw een gouden medaille met nul fouten.

Na in 1999 haar bachelor gehaald te hebben op de Sharif University of Technology in Teheran, studeerde ze als postdoc verder aan Harvard. Vervolgens werd ze hoogleraar op Princeton, waarna ze in 2008 verkaste naar Stanford.

Ze laat haar echtgenoot achter, Jan Vondrak, eveneens hoogleraar in de wiskunde op Stanford, en een dochter, Anahita.

Dr. Mirzakhani krabbelde bij haar wiskundige onderzoek vaak dingen neer op grote, op de vloer uitgespreide vellen papier met vergelijkingen aan de randen. Haar dochter vond het lijken op schilderen.

‘Het is alsof je verdwaald bent in een jungle,’ zei dr. Mirzakhani, ‘en alle kennis probeert aan te wenden die je kunt verzamelen om een paar nieuwe trucks te bedenken, en met een beetje geluk vind je dan een uitweg.’